AĞZIMDAKİ SÖZCÜKLER – 2

“Bir Memleketi Sevmek" diye başladığımız yazı serimize “Ağzımdaki Sözcükler” yazı serisi ile devam ediyoruz. Bir Memleketi Sevmek yazı serimizde ilçemizi güzelleştiren insanlarımızdan bahsetmiştik. Bu güzel insanlarımız; aramızda olan, aramızda olmayan, değerini yitip gittikleri zaman anlayacağımız güzel insanlardan… Ağzımdaki Sözcüklerde de hâlâ ağzımızda olan, yeni nesilin ağzına almadığı ancak eski toprak dediğimiz neslin ağzından düşmeyen sözcüklerden bahsedeceğiz. İnsanlar gibi sözcükler de doğar, büyür, ölürler. Bu yüzden ilçemizin sözcüklerini de yitip gitmeden, hâlâ ağzımızda iken kayıt altına almak lâzım dedik kalemle… İnsan sözcükleri ile vardır, insan sözcükleri ile anlamlıdır. Teknoloji ile küresel bir köy haline geldiğimiz bu dönemde en çok sahip çıkmamız gereken değer olan sözcüklerimiz ile…

İlk yazımızda “acer/acar, çingil, şirinlik, horanta, cangama, çapıt, uflak, kökezimek, tusturuk, kuymak” sözcüklerinden bahsetmiştik. Bu yazımıda bakalım hangi sözcükler ağzımızdan kalemimizin ucuna gelecek?

Hırtmak/ Portmak

Geçtiğimiz yazıda kırıkçı, çıkıkçı manasındaki sınıkçı sözcüğünden bahsetmiştik ya hani işte sınıkçıya yolu düşenlerin başına gelen olayın sözcüğü “hırtmak” … Kökeziyip düşen kişi ile yolda karşılaştınız, ya da sınıkçı da sıra bekliyorsunuz ayaküstü muhabbet ederken geçmiş olsun dileklerinden sonra karışıklı olarak derdini dile getirirken “ayağım, kolum, parmağım vs. hırttı da onu çektirmeye gidiyorum/geldim.” cümlesinin içinde duymak mümkün ağzımızdaki bu güzel sözcüğü. Ağzımızdan çıkarken bile sanki harfler yerinden oynayacakmış gibi çıkıyor değil mi? Bakın söylerken çeneniz oynadı…

Bir de Hırtmak gibi “yerinden çıkma” manası olan diğer sözcüğümüz var: Portmak. Bahçede ya da herhangi bir yerde elinde hortum ile iş yaparken kıvrılmış hortumun akışı kesmesi, ya da tazyikli gelen su ile birlikte musluğun ucundan çıkan hortum “portmuştur”, düğmenin “portturulması” istenir, kalabalığın içinden ayrılıp gelen kişi “portup” gelmiştir. Sözcük söylenirken bile ağzımızdan portuyor değil mi?

Çörpeşik

Söylerken bile manası gibi karışık, birbirine dolaşmış gibi çıkan sözcüğümüz “sakar, iş yaparken eli ayağı birbirine dolaşan, beceriksiz” olarak atfedilen kişiler için kullanılan bir sözcük ağzımda. “İyice çörpeşik bu heri, çörpeşiksin sen, bastığın yere dikkat et, inip binerken dikkat et, çörpeşik çörpeşik iş tutma” gibi cümleler içinde geçer ve çörpeşik kişiyi daha da telaşlandırır daha da çörpeşik eder. Evet, itiraf ediyorum, benim için çok kullanır bu sözcüğü annem.

Tiringiz

Sözcüğü bir kez sesli söyleyin sevgili okurlar, bakın ağzınız sözcüğün anlamını karşılar gibi burnunuza doğru hareket etti. “Kolay kolay bir şeyi beğenmeyen, her şeyde bir kusur bulan, titiz ama aşırı derecede, rahatsız edici şekilde titiz olanların sıfatı “tiringiz”. “Bu da iyice tiringiz.”, Tiringiz o, yemez.”, “Tiringizliğinden ölecek.” gibi cümleler içinde kullanılan bu sözcüğümüz ağzımızdan bile çıkarken “tiringiz” değil mi? Söylerken bile yüzümüzde tiksindiğimiz ya da beğenmediğimiz bir şeye burun kıvırdığımız gibi ağız burun kıvırdığımız bu sözcük ile sizin de betimlediğiniz birileri illa vardır.

Mehesiz

Karşısındaki kırılır mı incinir mi? diye düşünmeyen “patavatsız, lafını bilmeden konuşan” kişileri tanımlar mehesiz sözcüğü ağzımda. “İyice mehesiz, mehesiz mehesiz gonuştu gene, mehesizliği kime çektiyse?” gibi cümleler içinde sıkça duymak mümkün ağzımızda bu sözcüğü.

Mırs

Eli açık olmayan, paylaşmayı sevmeyen, cimri kişiler için kullanılan sözcük mırs. Söylerken bile cömertçe çıkmıyor ağzımızda. Hemen bir çırpıda söyleyiveriyoruz. Cimri insanların gönlü gibi, el gibi sıkı bir şekilde söyleniveriyor değil mi? Mırs. Bakın gerçekten cimri bir sözcük mırs… Allah kimseyi mırs etmesin sevgili okurlar, dünya malı dünyada kalacak, kendi için biriktirenlerden, kendi için harcayanlardan değil başkaları için verenlerden, harcayanlardan olalım dileğimizi de ekleyelim buraya da “mırs” sözcüğü cömert olsun.

Pirpirim

Semizotu olarak kullanıldığına pek az rastlanır ağzımdaki pirpirim sözcüğüne. Hatta “soğukluk” olarak da kullanımı hâlâ mevcuttur. Bu isim de neden verilmiştir diye düşündüğümde şöyle bir düşünce ile bağdaşım yapıyorum. Pirpirim gerçekten de soğuk bir bitki dokunulduğunda farkedilecektir. Bu bitkiye etli yapraklarından sebep sebep semizotu denildiğini düşünmüşümdür hep. Pirpirim adı daha çok yakışıyor ona. Çünkü bahçelerde toprağın bağrında yatarken kökünden söküp elimize aldığımızda titrer gibidir bu bitki, pirpirim derken ağzımızın titrer gibi olması misali. Avucumuzda titrer ve bulgur pilavının yanında soğanlaması ya da cacığı yapılınca da gönülleri pır pır ettirir, mideleri titretir bir bitkidir. “Kalemi eline alınca yazarların hayal gücü epey de abartıyor mu ne?” dediğinizi işittim sanki. Ama işte kalemi elimize alınca böyle de oluyor bazen.

Bötlemek

Pirpirimden bahsedince ağzımdaki “bötlemek” sözcüğü “beni de yaz, beni de!” dedi. Çünkü pirpirim ile yan yana en çok gelen sözcük bötlemek. Pirpirim bötlemek… Bahçede karıkların başından annelerimizin toplayıp getirdiği tazeliği su gibi benzetmesi ile ifade edilen pirpirimler eğer kışın cacık yapmak için ya da kavurmak için kurutulacaksa evvelinde bötlenir. Bötlenen sadece pirpirim değil elbette. Suda haşlamak manasında kullanılan “bötlemek” sözcüğü bağlardan, asmalardan toplanan üzüm yaprakları da sarma ya da salamura yapılmadan evvel bötlenir. Yapraklar kuyruk yıldızı doğduktan sonra toplanmışsa bir de daha evla olacaktır ve damakları çatlatacaktır.

Imıl ımıl

Ağzımdaki bu sözcük grubunu zihnime en çok anneanemin ağzı kazımıştır dilime…Bu ikilemeyi ocaklığın başında duydum en çok. Ocaklıkta ağır ateşte pişmesi gereken yemek olduğunda “elleme ımıl ımıl yansın ateş, ımıl ımıl pişsin, ımıl ımıl kaynasın…” der ve tencereyi ocaklıkla başbaşa bırakıp giderdik… Imıl ımıl, ağzımızdan çıkarken bile anlamına münhasır bir şekilde ağır ağır çıkıyor gibi oluyor değil mi?

Yazımızı ımıl ımıl yazmaya devam edeceğiz sevgili okurlar bakalım diğer yazılarımızda ağzımızdan hangi sözcükler çıkıp kalemin ucuna gelecek. Ağzımızdan güzel sözcükler eksik olmasın, diğer yazılarımızda sizlerle beraber olmak dileğiyle selametle, güzel sözcüklerle kalın.